لوله کشی ساختمان، در حقیقت دو سیستم کاملاً مستقل اما حیاتی دارد؛ یکی برای رساندن آب تمیز، و دیگری برای دفع فاضلاب و آب های استفاده شده. درک تفاوت لوله کشی آب و لوله کشی فاضلاب برای هر مهندس تاسیساتی، مجری یا حتی مالک ساختمان، اهمیت بالایی دارد؛ چون خطا در درک این تفاوت می تواند به فجایعی مثل آلودگی آب شرب، گرفتگی های مکرر یا حتی نشتی در دیوار و سقف منجر شود.
انواع لوله و اتصالات از برندهای مختلف
با بهترین قیمت، فقط با یک تماس
عملکرد؛ تأمین در برابر تخلیه
اولین و پایه ای ترین تفاوت لوله کشی آب و لوله کشی فاضلاب در ماهیت عملکرد آن ها است. لوله کشی آب با هدف تأمین و توزیع آب سالم و تمیز در نقاط مختلف ساختمان طراحی می شود. این سیستم نیازمند حفظ فشار مناسب و جلوگیری از آلودگی در تمام طول مسیر است. در مقابل، لوله کشی فاضلاب وظیفه تخلیه سریع و ایمن آب های مصرف شده، فضولات انسانی، و سایر پسماندهای مایع را دارد. این سیستم باید بدون هیچ انسدادی، با شیب مناسب و به دور از بازگشت یا نشت، فاضلاب را از ساختمان خارج کند.
فشار مثبت در برابر فشار منفی
در سیستم لوله کشی آب، آب با فشار مثبت از طریق پمپ، شبکه شهری یا مخازن به سمت مصرف کننده هدایت می شود. این فشار باید پایدار، کنترل شده و متناسب با تجهیزات مصرفی باشد. در حالی که در لوله کشی فاضلاب، فشار منفی یا همان جاذبه عامل اصلی حرکت جریان است. این تفاوت بنیادی در نوع فشار باعث می شود که طراحی مسیر، اتصالات و حتی جنس لوله ها در این دو سیستم کاملاً متفاوت باشد.
نوع متریال مورد استفاده
متریال استفاده شده در لوله کشی آب باید بهداشتی، مقاوم در برابر خوردگی و غیرقابل نفوذ نسبت به آلودگی باشد؛ چون مستقیماً با آب مصرفی ساکنان در تماس است. در مقابل، لوله های فاضلاب نیاز به مقاومت بالا در برابر مواد شیمیایی خورنده، حرارت (مثلاً آب داغ ظرف شویی) و سایش دارند. علاوه بر این، لوله های فاضلاب باید قطر بیشتری نسبت به لوله های آب داشته باشند، چون قرار است ذرات جامد و حجم بالاتری از مایعات را عبور دهند.
الزامات بهداشتی و ایمنی
در بحث تفاوت لوله کشی آب و لوله کشی فاضلاب، مسئله بهداشت بسیار حیاتی است. سیستم آب باید به گونه ای طراحی شود که حتی در صورت نشتی، هیچ تماسی با فاضلاب نداشته باشد. به همین دلیل معمولاً بین این دو سیستم فاصله فیزیکی در نقشه اجرا در نظر گرفته می شود. همچنین استفاده از شیرهای یک طرفه و جلوگیری از سیفون شدن آب از لوله فاضلاب به داخل سیستم آب، بخشی از الزامات بهداشتی در طراحی این دو سیستم است.
طراحی مسیر و شیب بندی
لوله کشی آب به دلیل فشار مثبت، می تواند در هر مسیری حرکت کند؛ به صورت عمودی، افقی یا حتی بالا به پایین. اما در لوله کشی فاضلاب، مسیر باید با شیب استاندارد طراحی شود تا حرکت ثقلی فاضلاب به درستی انجام شود. حتی یک اشتباه جزئی در شیب یا مسیر می تواند باعث گرفتگی، برگشت یا بو گرفتن سیستم شود. همین موضوع، مسیرگذاری در فاضلاب را به مراتب پیچیده تر و حساس تر از لوله کشی آب تبدیل می کند.
قطر و ابعاد لوله ها
لوله های آب معمولاً قطر کمتری دارند چون هدف آن ها تأمین جریان پیوسته و با فشار معین برای مصارف مشخص است. در مقابل، لوله های فاضلاب به دلیل عبور حجم زیاد از آب و ذرات، دارای قطر بسیار بزرگ تری هستند. برای مثال، لوله آب یک سینک ممکن است ۲۰ میلی متر باشد، در حالی که لوله فاضلاب همان سینک حداقل ۵۰ میلی متر خواهد بود. این تفاوت در ابعاد، در عمل روی نحوه اجرای مسیر، اتصالات و حتی پوشش نهایی تاثیر دارد.
نحوه اتصال و آب بندی
در سیستم آب، اتصالات باید تحت فشار مثبت کاملاً آب بندی شوند تا حتی قطره ای نشت نکند. معمولاً از جوش حرارتی، اتصالات رزوه ای یا پرس استفاده می شود. در مقابل، اتصالات فاضلابی بر اساس فشار منفی و با واشر یا چسب های خاص اجرا می شوند. این اتصالات بیشتر در معرض تغییر دما، حرکات سازه ای و ارتعاشات هستند، پس باید انعطاف پذیر و مقاوم در برابر نشست باشند. این تفاوت در روش های اتصال، یکی از بخش های حیاتی در اجرای اصولی هر دو سیستم است.
سیستم تهویه و هواگیری
لوله کشی آب نیازی به تهویه خاص ندارد؛ چون آب با فشار در لوله ها حرکت می کند و بسته بودن سیستم مشکلی ایجاد نمی کند. اما در سیستم فاضلاب، وجود فشار منفی باعث می شود اگر مسیر ونت یا همان هواگیری وجود نداشته باشد، سیفون ها تخلیه شده، بوی فاضلاب به داخل خانه برگردد یا حتی صداهای غیرعادی از لوله ها شنیده شود. طراحی ونتینگ، یکی از تفاوت های مهم در بررسی تفاوت لوله کشی آب و لوله کشی فاضلاب است که در اجرا هم هزینه بر و هم حساس است.
آزمون و تست پس از اجرا
پس از اجرای لوله کشی آب، تست فشار توسط دستگاه مانومتر یا پمپ هوا انجام می شود تا از عدم نشتی اطمینان حاصل شود. در مقابل، برای لوله کشی فاضلاب تست آب بندی و نشتی با پر کردن کل مسیر با آب و بررسی چشمی نشتی انجام می شود. همچنین در سیستم فاضلاب، تست عملکرد شیب و تخلیه نیز اهمیت دارد. تفاوت در نوع تست ها، نشان دهنده ماهیت عملکردی متفاوت این دو شبکه است.
نیاز به سیستم های پشتیبان
در ساختمان های بزرگ یا مناطقی با فشار آب نامتعادل، سیستم آب نیاز به تجهیزات مکمل مثل پمپ، منبع انبساط یا منبع ذخیره دارد. اما در فاضلاب، گاهی نیاز به پمپ فاضلاب (پمپ لیفت) برای نقاط پایین تر از سطح خروجی اصلی پیش می آید. تفاوت در سیستم های پشتیبان هم از دیگر نشانه های مهم در بحث تفاوت لوله کشی آب و لوله کشی فاضلاب است که باید در طراحی لحاظ شود.
مسیرهای اختصاصی و جانمایی معماری
در طراحی معماری ساختمان، مسیرهای عبور لوله های آب و فاضلاب باید به صورت مجزا و با در نظر گرفتن مسائل دسترسی، تعمیرات آتی و کاهش تداخل اجرا شوند. عبور لوله فاضلاب از بالای سقف اتاق خواب یا نشیمن یک اشتباه طراحی فاحش است که در آینده با کوچک ترین نشتی، فاجعه بار خواهد شد. بنابراین جانمایی و تفکیک مسیرها، نه فقط در اجرا، بلکه در پلان اولیه باید بر اساس این تفاوت ها تعریف شود.
تفاوت لوله کشی آب و لوله کشی فاضلاب بسیار فراتر از اسم و عملکرد آن ها است. این تفاوت ها شامل فشار، نوع متریال، ابعاد، نحوه اجرا، الزامات بهداشتی، تست های عملکردی و مسیرگذاری معماری می شود. درک صحیح این تفاوت ها نه تنها به کیفیت و ایمنی سیستم کمک می کند، بلکه هزینه های نگهداری و تعمیرات آتی را نیز به شدت کاهش می دهد. هر اشتباه در این حوزه، ممکن است نتیجه ای غیرقابل جبران برای ساختمان و ساکنانش داشته باشد.
بیشتر بخوانید
مهم ترین نکات لوله کشی مناطق سردسیر با دمای زیر صفر
هزینه لوله کشی فاضلاب ساختمان و نحوه برآورد آن
نحوه تشخیص نشتی لوله آب توکار و روکار
دلیل پوسیدگی لوله آب چیست؟ مهمترین عوامل پوسیدگی
